,,როგორც კი, ხელოვნების ნიმუშს ცუდად შეეხები, სამწუხაროდ, უკან ძველი სახით, მისი დაბრუნება შეუძლებელია." - ინტერვიუ იტალიელ რესტავრატორთან

კულტურული მემკვიდრეობის დაცვას იტალიაში დიდი ისტორია და ტრადიცია გააჩნია. იმ ობიექტების ჩამონათვალი, სადაც იტალიელმა რესტავრატორმა ანჯელა ლოვეჩემ იმუშავა, ისეთი ვრცელია, რომ ყველა მათგანის გახსენებაც უჭირს. როგორ იწყება რესტავრატორად მუშაობის, მისი მრავალწლიანი ისტორია, ამის შესახებ ExsclusivTv-სთან ინტერვიუში ვრცლად ისაუბრებს იტალიელი რესტავრატორი აპულიის რეგიონიდან, ანჯელა ლოვეჩე.

- ქალბატონო ანჯელა პირველ რიგში, დიდი მადლობა, რომ დრო დაგვითმეთ. უდავოა, რომ იტალია მთელ მსოფლიოში კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების სიმრავლით ერთ-ერთი მოწინავე ქვეყანაა. რამდენად იმოქმედა ამ ფაქტორმა მომავალი პროფესიის არჩევაში?

- დარწმუნებით შემიძლია იმის თქმა, რომ იტალია ხელოვნების აკვანია და აქ დაბადებამ მაზიარა ნამდვილ სილამაზეს. ჩემს ქვეყანაში არსებული ტაძრები, სასახლეები, მოედნები ხელოვნების საგანძურს წარმოადგენს. ჩემი ქალაქიც, კასტელანა-გროტე, სადაც მე დავიბადე და გავიზარდე სავსეა მნიშვნელოვანი კულტურული ღირებულებებით. ისეთი ცნობილი მოქანდაკეების და ხელოვანების ნამუშევრებს შეხვდებით, როგორებიც იყვნენ: ლუკა პრინჩიპინი, ვინჩენცო ფატო და აურელიო პერსიო. მათ მიერ მე-15 და მე-17 საუკუნეების მიჯნაზე შექმნილ ნამუშევრებზე ვსაუბრობ.

გარდა ამისა, ხელოვანების ოჯახში დავიბადე. ბიძაჩემი ანჯელო ჩენტრონე და ბიცოლა პაოლა ჩენტრონე ცნობილი მხატვრები იყვნენ. საშუალო სკოლის დასრულების შემდეგ ფლორენციაში სპინელის სასახლეში გავიარე რესტავრაციის კურსი, რაც მოიცავდა ტილოზე და ხის მასალაზე შესრულებული ნახატის რესტავრაციას. 1992 წლიდან ამ მიმართულებით ვმუშაობ და მას შემდეგ არ გავჩერებულვარ.

- რომელია ყველაზე მნიშვნელოვანი რესტავრაცია, რომელშიც მონაწილეობა მიგიღიათ?

- ყველაზე მნიშვნელოვანი რესტავრაციის გამოყოფა გამიჭირდება, რადგან ზოგიერთი მათგანი გამორჩეული იყო თავისი ავტორის, შემქმნელის გამო, ზოგი თავისი მდებარეობით, ზოგი კიდევ თავისი ისტორიული ღირებულებით. მაინც გამოვყოფდი რომაულ ვილას არმერინას მოედანზე, სიცილიაში, ენას პროვინციაში. შემდგომ მახსენდება გენუაში როლის სასახლეში კამბიასოს ცნობილი ფრესკებზე მუშაობა. ასევე, ტორინოში გუარინის მონუმენტურ საფეხურებზე მუშაობა. ასევე, მნიშვნელოვანი იყო და დიდი ძალისხმევა დასჭირდა ბაზილიკატას რეგიონში, პოტენცას პროვინციაში არსებული წმინდა ანტუონოს სახელობის კლდოვანი ტაძრის გამოქვაბულში ფრესკების აღდგენას.

- რა სპეციფიკა გააჩნია თქვენს საქმიანობას?

- ახალი სამუშაოს დასაწყებად მთავარი მიდგომა არის დაკვირვება, აქედან უკვე იწყება სამუშაოს პირველი ჰიპოთეზები, სტრატიგრაფიის, დასუფთავების რეალიზება და სარესტავრაციო პროექტის შედგენა. დოკუმენტი, რომელსაც ახლავს თან ფოტოები და მისი ქიმიური ანალიზი. დოკუმენტი წარედგინება კომპეტენტურ ორგანოს, ლანდშაფტისა და კულტურული მემკვიდრეობის შესაბამის ზედამხედველობის სამსახურს. მას შემდეგ რაც პროექტი განიხილება, შევა შესწორებები, შეიცვლება და საბოლოოდ დამტკიცდება, შესაძლებელია მუშაობის დაწყება.

- რომელ უარყოფით და დადებით ნიუანსებს გამოყოფდით რესტავრატორის პროფესიაში?

- პრობლემები უკავშირდება დიდ პასუხისმგებლობას, რომელიც აიღე მნიშვნელოვანი კულტურული, სოციალური თუ ეკონომიკური ღირებულების ნამუშევრის სარესტავრაციოდ. ყველაფერთან ერთად მძიმე სამუშაოა, დამღლელი და ქიმიური რისკის შემცველი. სამწუხაროდ, ჩვენი პროფესია არ არის კარგად, საქმესთან შესაბამისობაში ანაზღაურებული. ჩვენ ვმუშაობთ შენობის შიგნით თუ გარე პერიმეტრზე ნებისმიერ ტემპერატურასა თუ კლიმატურ პირობებში. ხშირად ძალიან მაღალ ხარაჩოებზე, მცირე კომფორტით. თუ მინიჭებული გაქვთ პროექტის მენეჯერული პასუხისმგებლობაც, მაგალითად: ხართ ტექნიკური დირექტორი, თქვენ კოორდინაცია უნდა გაუწიოთ გუნდის მუშაობას, ძირითადად მამაკაცებისგან დაკომლექტებულს. თავიდან ეს ქალისთვის იოლი არ არის, თუმცა 30 წლის შემდეგ თამამად შემიძლია გითხრა რომ ახლა არავის და არაფრის შიში მაქვს.

- ამჟამად რომელ პროექტზე მუშაობთ?

- ამ დროისთვის ველოდები ახალი პროექტის დაწყებას. კასტელანა-გროტეში არსებული ტაძრის სან-ლეონე მანიოში რესტავრაციის დასრულების შემდეგ უნდა ვიმუშაო ტარანტოს ტაძარში ხეზე შესრულებული ნახატების რესტავრაციაზე.

რესტავრაციის პროცესში

- თქვენი აზრით, რა არსებითი განსხვავებებია საზღვარგარეთ შესრულებული რესტავრაციის დროს?

- იტალიაში რესტავრაციის სფერო მნიშვნელოვანია, თუმცა დაბალანაზღაურებადი პროფესიონალიზმის მიუხედავად. რესტავრატორად მუშაობისათვის მხოლოდ დიპლომი არ კმარა, არამედ აუცილებელია ეროვნულ რეესტრში ოფიციალურად იყო რეგისტრირებული. საზღვარგარეთაც მიმუშავია, კერძოდ, ნიდერლანდებში და მინდა ვთქვა რომ განსხვავება სხვადასხვა რეგულაციების დაცვაშია, სხვა მხრივ მუშაობა ერთნაირია.

- ჩემს ქვეყანაში, საქართველოში არსებობს ბაგრატის ტაძარი უმნიშვნელოვანესი თავისი ისტორიულ-კოლტურულ ღირებულებით. 1994 წლიდან იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში იყო შესული, თუმცა ბაგრატის ტაძარში ჩატარებულმა რესტავრაციამ, მისი იერსახის მკვეთრმა ცვლილებამ განაპირობა იუნესკოს სიიდან მისი ამოღება. თქვენი აზრით, შესაძლებელი იყო თუ არა ისე ჩატარებოდა ბაგრატის ტაძარს რესტავრაცია, რომ არ დაეკარგა ისტორიული იერსახე?

- ევროპაში ქართული ხელოვნების ნიმუშების შესახებ ბევრი რამ ცნობილი არ არის, მაგრამ ბაგრატის ტაძარი საყოველთაოდ ცნობილია. სამწუხაროდ, ეს არ არის ერთადერთი შემთხვევა, როდესაც კარგი განზრახვის მიუხედავად, კონკრეტული უნარების არქონას ეწირება ტაძრის ისტორიული ღირებულება. ასე მოხდა იტალიაში 60-70-იან წლებში და სამწუხაროდ, უნდა ითქვას, რომ ეს დაკავშირებულია კონკრეტული რეგულაციების არარსებობასთან. გარდა ამისა, არქიტექტორებმა და პროექტის მენეჯერებმა უნდა გაიარონ შესაბამისი ტრენინგები სამუშაოს ეფექტურად ჩასატარებლად. როგორც კი, ხელოვნების ნიმუშს ცუდად შეეხები, სამწუხაროდ, უკან ძველი სახით მისი დაბრუნება შემდეგ შეუძლებელია. არის ისეთი ჩარევებიც, ზოგჯერ შეუქცევადი.

- რა რჩევას მიცემდით მათ, ვინც ფიქრობს მომავალ პროფესიად რესტავრატორობა აირჩიონ?

- რჩევის მიცემისგან თავს შევიკავებ. მინდა ვუთხრა მათ, რომ ამ პროფესიის არჩევისას უნდა იცოდნენ რომ აუცილებელია მოთმინების უნარის ქონა და შრომისმოყვარეობა.

ინტერვიუ მოამზადა ნონა გედენიძემ

"Una volta che si mette mano a un'opera d'arte, è difficilie tornare indietro" - Intervista con una restauratrice italiana

- Grazie Angela ...per la tua disponibilita. È innegabile che il vostro paese detenga il record per il patrimonio artistico e culturale nel mondo. Quanto ha influito questo sulla scelta dei tuoi studi e della tua professione?

- Sicuramente l'essere nata nella culla dell'arte, l'Italia, mi ha predisposta ad apprezzare il bello. Nel mio Paese, le chiese, le piazze, i palazzi sono scrigni d'arte. Anche nella mia città, Castellana-Grotte, dove sono nata e cresciuta, nelle chiese principali vi sono opere di artisti noti come fra Luca Principino, Vincenzo Fato e Aurelio Persio, tesori che vanno dal XV secolo al XVII secolo. Inoltre, la mia è una famiglia di artisti, sebbene dilettanti. Mio zio Angelo Centrone e mia zia Paola Centrone sono stati dei buoni pittori. Dopo gli studi superiori, ho perfezionato le mie abilità con la frequenza del corso di restauro di dipinti su tela e tavola a Palazzo Spinelli, Firenze. Di lì, non mi sono più fermata, lavorando nel settore dal 1992.

- Il restauro piu importante e impegniativo che hai fatto?

- Il restauro più importante è difficile a dirsi, in quanto alcune opere sono rilevanti per il loro autore, altre per la collocazione, altre per il valore storico. Mi sento di ricordare i mosaici romani di Villa romana del Casale a Piazza Armerina, in provincia di Enna, Sicilia. Poi, i Palazzi dei Rolli a Genova con gli affreschi del Cambiaso, lo Scalone monumentale del Guarini a Torino. Tra i lavori più impegnativi mi piace ricordare il restauro delle pitture murali in grotta nella chiesetta rupestre di Sant'Antuono a Oppido Lucano,‌ in provincia di Potenza, Basilicata.

- In cosa consiste il tuo lavoro?

- Il primo approccio al momento di iniziare un nuovo lavoro è l'osservazione, di qui iniziano le prime ipotesi di intervento, la realizzazione delle stratigrafie e dei saggi di pulitura o consolidamenti e la stesura del progetto di restauro. Il documento, corredato di foto e analisi chimiche di supporto, viene sottoposto all'autorità competente, la relativa Soprintendenza ai Beni Artistici Paesaggistici e Culturali. Esaminato, eventualmente modificato e, infine, approvato il progetto si può dare inizio ai lavori.

- Quali sono le problematiche della professione di restauratore? E quali invece le maggiori soddisfazioni?

- Le problematiche sono legate all'enorme responsabilità legata al lavorare su opere di enorme valore culturale, sociale ed economico. Si tratta di un lavoro faticoso, con un alto rischio chimico e usurante, purtroppo non abbastanza pagato. Si lavora all'esterno o all'interno con qualsiasi temperatura e condizione climatica, spesso su ponteggi altissimi e con pochi comfort. Se si hanno responsabilità direttive, come nel ruolo di capocantiere o direttore tecnico, ci si trova a dover coordinare il lavoro di una squadra di operai, solitamente uomini, fattore inizialmente non facile da affrontare per una donna; ma dopo trent'anni, posso dire che non mi fa paura nessuno! Le maggiori soddisfazioni sono, alla fine, veder rifiorire la bellezza.

- Adesso cosa stai progettando?

- Al momento sono in attesa di intraprendere un nuovo cantiere, dopo la conclusione del restauro lapideo nella chiesa di San Leone Magno a Castellana-Grotte. Lavorerò sui legni dipinti della cattedrale di Taranto.

- Secondo te quali sono le differenze sostanziali che si trova lavorando all estero?

- In Italia il mio lavoro, come ho già detto, è stimato, importante, ma assolutamente non retribuito all'altezza della professionalità richiesta. Per lavorare come restauratore, infatti, non basta aver conseguito un diploma di laurea, ma occorre essere iscritta ad un albo nazionale. Ho lavorato anche all'estero, nei Paesi Bassi e devo dire che la maggiore differenza è le diverse normative a cui sottostare, il lavoro è lo stesso, sostanzialmente.

- In Georgia la Cattedrale di Bagrati e un importante esempio di architettura mediavale Georgiana. Nel 1994 venne inserita nell'elenco dei patrimonio dell'umanità Unesco. La Cattedrale hanno modificato radicalmente, tra ,,antico e nuovo". Adesso la Cattedrale di Bagrati non è più nell'elenco dei patrimonio dell'umanità Unesco, perche ha perso la sua identità. Secondo lei potevano salvaguardare patrimonio, come radici storiche e culturali?

- Delle opere d'arte georgiane in Europa non si sa molto, ma la cattedrale di Bagrati è universalmente conosciuta. Purtroppo, non è l'unico caso in cui, a fronte delle buone intenzioni, non avendo compentenze specifiche, piuttosto che far bene, si fa male. Questo è accaduto negli anni Sessanta e Settanta in Italia e, purtroppo, devo dire che è legato all'assenza di normative specifiche e di consapevolezza del valore delle opere. Inoltre, occorre formare architetti o direttori dei lavori in maniera adeguata agli interventi da eseguire. Una volta che si mette mano a un'opera d'arte, è difficilie tornare indietro. Ci sono interventi, a volte, irreversibili.

- Consigli per chi pensa diventare il restauratore...

- Non mi sento di dare consigli se non che un restauratore dev'essere paziente, umile e disposto alla fatica.

Intervista è stata preparata da Nona Gedenidze 

აგრეთვე დაგაინტერესებთ:

📌 ქართული შობა ფლორენციაში - რეპორტაჟი წმინდა ნინოს სახელობის ტაძრიდან

📌 „უცებ მესმის ქართულად - გამარჯობა! გამარჯობაო და დატრიალდა იტალიაც და საქართველოც და მასთან ერთად მთელი სამყარო“ - ხათუნა შარაძე

📌 "რომში დიდი ქართველი ხელოვანისა და დიპლომატის, გიორგი აფხაზის გამოფენა მოეწყობა" - ნენო გაბელია

📌 რუსკა ჟორჟოლიანი: "ნოდარ დუმბაძე, თითქმის ყველა ევროპულ ენაზე იყო თარგმნილი, გარდა იტალიურისა" - ნოდარ დუმბაძე იტალიურად ითარგმნა