„კაცის მოთქმა გინახავთ და მოგისმენიათ? რომ იცოდე რა სიამოვნებით გავუცვლიდი ცხრავეს ადგილს!“ - სოლომონ ნერგაძე

„ჯერ მიცვალებულები გვიწევს... ჯერ გული ცხელია... კაცის მოთქმა გინახავთ და მოგისმენიათ?
მე კი... მინახავს, მომისმენია კიდეც. მაჯაზე ამოჭმული ხორცი და სისხლი მინახავს გამწარებული კაცის მიერ შეჭმული.“ - ასე ეხმიანება, ბათუმის ტრაგედიას, იტალიაში მოღვაწე ბიოტექნოლოგიების დეპარტამენტის  პავიას უნივერსიტეტის მოლეკულური ბიოლოგიის ასისტენტ-პროფესორი  სოლომონ ნერგაძე და სულის შემძვრელ წერილს აქვეყნებს. 

„შვილის საფლავიდან აღებული მიწა რომ შეუჭამიათ, ესეც მინახავს... ღმერთო!... არ იცი რა ან როგორ მოიმოქმედო - შებოჭო, რათა უფრო გავეშდეს თუ აცალო... არასოდეს და ვერასოდეს გავიგე რა სჯობია...

შვილმა დამირეკა, რატომ აგვიანებ, ვახშამი მზადაა, გელოდებითო.
- უჩემოდ ჭამეთ, რა, მა. მე ჯერ კიდევ სპორტულ დარბაზში ვარ. მერე ჩინგიზ-ხანის ბარში გავლა მთხოვეს ბიჭებმა. შემაგვიანდება, ჭამეთ უჩემოდთქო, მოვატყუე. კომპიუტერის ეკრანს ვიყავი მიციებული. სულ და გულ გაციებული.

დაღუპულთა რიცხვი ცხრამდე ავიდა. რომელი და ვინ გინდა გამოარჩიო? ყველა შენია. შენი სისხლი და ხორცია. ყველა შენი ნათესავია. და, მაინც...
ამ ძნელად ასატან უბედურებაში, თვალებიდან არ გცილდება სულისშემხუთველი სურათი... პატარები რომ იღუპებიან, გული კი არ ჩერდება და გტკივა, მთელი სამყარო ჩერდება და შენი ტკივილი სამყაროს ავსებს. ტკივილი იმ კაცისა, ბათუმის ერთი ქუჩიდან მრავალი კილომეტრის მოშორებით, კომპიუტერს რომ მიჯაჭვია და ეკრანზე წარწერას ვეღარ არჩევს. კლავიატურაზე კი უაზროდ უკაკუნებს გაყინულ უგრძნობ თითებს და, სულო ცოდვილო, შეწყვეტილ სიცოცხლეებზე მგონი მეტადაც კი უნდა იმ ერთი კაცის მკერდს ხელები ისე მაგრად შემოხვიოს, რომ იმ ახალგაზრდა, სიცოცხლემისჯილი კაცის გული არ გასკდეს...

სხვას ვერაფერს ფიქრობ და გრძნობ. გაჩერებული სამყარო კი გულში ნემსს გიტრიალებს. არც დანას, არც ხანჯალს, უბრალო ნემსს გიტრიალებს, რადგან დანით თუ ხანჯლით უცებ გათავდება ეს დაღუპული და დაწყევლილი სოფელი. შენთვის გათავდება. სამყაროს კი ასე მალე არ ემეტები - ნემსი არ კლავს გულს. გული ტვინს აწვდის სისხლს. ტვინიც და გულიც ახალი და ახალი მსხვერპლის გაგონებაზე, უფრო მეტად გაკვირვებული და დანგრეულია.
ზუსტად ასე ფიქრობს ადამიანთა უმრავლესობა, ვისაც გუშინწინ და გუშინ გულში ნემსს უტრიალებდა ეს ვერაგი დრო. ვისაც დღესაც ისევე დაუნდობლად უტრიალებს. ხვალაც დაუტრიალებს და ვინ იცის, კიდევ რამდენ ხანს დაუძიძგნის მკერდის ძვლებს.

გაგიჟება სჯობს - ამდენ ცოდვას ასე მტკივნეულად აღარ მიიღებ. ადვილად ასატანი გახდება.
მერამდენედ მომინდა სიკვდილი - სწრაფი, მოულოდნელი. აი ისეთი, გურამს რომ აქვს, რჩეულიშვილს. „ტკივილი? - არა, რაღაც და გათავდა“. სწორედ ეს „რაღაც და გათავდა“ მომინდა.
რატომ იღიმებიან მიცვალებულები კუბოში-თქო, ყოველთვის მიკვირდა. ბავშვობიდან მოყოლებული მიკვირდა.
ჩემით ვერასოდეს მივხვდი. ერთმა გლეხკაცმა ამიხსნა. სადღეგრძელო თქვა უცნაური, როცა წავალთ, ღიმილით წავსულიყავითო. მოგვიანებით ამიხსნა, რას გულისხმობდა. ფეხი რომ მომტყდა და გამოჩრილი ძვალი დავინახე, ტკივილისგან მეგონა ნაწილაკებად დავიშლებოდი - ოღონდ მალე დამთავრდეს ყველაფერი, სიკვდილი ვინატრეო.

- ტკივილი როგორ არ გამომიცდია. აუტანელი ტკივილიც გამომიცდია, მაგრამ ეს, რასაც ფეხგადამტყდარი ვგძნობდი აუტანელზე დიდი და გაცილებით საშინელი იყო. ბიძაშვილებმა მითხრეს, აღარ გქონდაო ადამიანის სახე. გონი დავკარგე. გრძნობას რომ ვკარგავდი ვხვდებოდი. ბოლო მომენტში, შემიძლია დავიფიცო, ვიგრძენი როგორ გაქრა ტკივილი. მის მერე, წლები დამცინოდნენ ბიძაშვილები - სისხლში ამოსვრილს სახე დაგიწყნარდა და იღიმებოდიო. ჰოდა, რას ვფიქრობ იცი? მომაკვდავი ადამიანი სანამ ტკივილს გრძნობს, მანამ წვალობს. როცა კვდება, მისი სიცოცხლის ბოლო წამის მემილიონედში ტკივილს ვეღარ გრძნობს - სახე უნათდება ღიმილით და ბედნიერ ადამიანს ემსგავსება. - აი, ასე მარტივად ამიხსნა გლეხკაცმა. გლეხური დაკვირვებულობით და უშუალობით.
მაშინდელი ტკივილი ტკივილი კი არა ბედნიერება და სიხარული ყოფილაო, წლების მერე მეტყვის - შვილიშვილის თავდახურულ კუბოსთან მდგარს მხრებზე რომ მოვეხვევი, მაშინ ჩამტირებს ყურში. კუბოში არავინ იწვა - ზღვამ წაართვა თვრამეტი წლის ანგეშივით ბიჭი. წაართვა და აღარც ცოცხალი დაუბრუნა და არც მკვდარი.
იმ ტკივილს ვნატრობ - ცოცხალი თუ არა, კუბოში მაინც მეწვეს ჩემი ბიჭი და ყოველდღე ის ტკივილი მკლავდესო, თუ გინდა. - ვერაფერი ვუთხარი. მაშინაც ვეღარაფერს ვხედავდი. თვალებში შუქი კი შემოდიოდა, მაგრამ საგნები აღარ ჩანდა.

მერამდენედ დამემართა-თქო, ვთქვი ზემოთაც. პირველად, მესამე დღის გამოტირებულს რომ ვეძახით, ჩვენი საფლავების რაგვიდან გამოსულმა თვალი რომ მოვავლე სასაფლაოს, მაშინ დამასრისა მიწას.
გაურკვეველმა, შიშნარევმა გრძნობამ მთლიანად დამრია ხელი. მიმოვიხედე. თითქოსდა არაფერი უჩვეულო. იმ თორმეტიოდე წლის განმავლობაში, რაც ჩემს სასაფლაოზე არ ვყოფილვარ, უბრალოდ, საფლავების რაოდენობა გაზრდილა.
არა, მაინც იყო რაღაც სხვა. საფლავებს ჩამოვუარე და ელდა გამიათკეცდა - მოხუცების საფლავები იყო აქა-იქ, კანტი-კუნტად. ჩემს საფლავზე ხომ ახალგაზრდა დავტოვე, გარშემოც ასე უღმერთოდ მომრავლებული საფლავის მარმარილოებიდან თუ გრანიტის ქვებიდან ულამაზესი გოგონები და მოსული მხარბეჭიანი ბიჭები მიღიმოდნენ.
და, კიდევ, ღმერთო მიშველე, ბავშვები, პატარები. საფლავებზე დათუნიებით და თოჯინებით.
სალომე ოცდახუთი წლის, დათო ოცდასამი წლის, ნია ჩვიდმეტი წლის, ვეფხია ოცდაორი წლის, ნათია ოცდაოთხი წლის, თენგო თხუთმეტი წლის... სულ პატარების სახელები და წლოვანება ვერ და არ გავარჩიე, სათამაშოებით ვხვდებოდი საფლავის ბინადრების ასაკს. აი, სწორედ მაშინ მომინდა ის „რაღაც და გათავდა“.

მეორედ გული მაშინ გაჩერდა, როცა მუცოსთან ახლოს არღუნში გადავარდნილი მანქანის და დიდებთან ერთად სამი ანგელოსის დაღუპვის ელდა მოვარდა. რას არ მისცემდა გელა დაიაური, თვითონაც რომ იმ მანქანაში ყოფილიყო... მამუკა არაბული უფრო ბედნიერია, ცოლშვილის სიკვდილი არ გაუგიაო, ფიქრობდა, ალბათ, სიცოცხლე მისჯილი. ვერ გავბედე გელა დაიაურისთვის სამძიმარი მეთქვა. ზუსტად ისევ, როგორც სხვა დროს, ვერავის გავუბედე სამძიმრის თქმა - ჩემს დებსა და ძმებს, ახალგაზრდა შვილები მიწას რომ მიაბარეს და ნაადრევად დაუღამდათ.
გუშინაც გაჩერდა გული. გუშინს მერე მიტრიალებს ნემსს გულში შეუბრალებელი სამყარო. გუშინდელი ტკივილიც, ისეთივე ნელი და დაუნდობელი იყო, როგორიც სხვიმის. სიზიფეს ლოდი ნელა მოგეწევა აღმართში და კიდევ უფრო ნელა, დანდობილად გადაგივლის. ძვლების მტვრევის ხმა უფრო გესმის, ვიდრე გრძნობ.
ღმერთია მოწამე, ისევ მთელი გულით ვინატრე ის, „რაღაც და გათავდა“.

დღეს ბათუმის ერთი ქუჩის ნანგრევებთან დედებთან და მამებთან ერთად მისულ ბავშვებს სათამაშოები მიაქვთ და სანთლებს ანთებენ. სანთლის ალზე ჩანან პატარა დათუნიები და დედოფალები, სათამაშო ველოსიპედი... ღმერთო, რამდენს გავუძლოთ?!... ნასახლარის სამეზობლო სახლებში - მეზობლების, ბიძაშვილების, ნათესავების, მეგობრების სახლებში - „ლედნიკები“ დგას. სხვის სახლებში დასტირიან მიცვალებულებს. ზოგან ერთი, ზოგან ორი და, ღმერთო, მართლა რამდენს გავუძლოთ, ერთთან ოთხი „ლედნიკი“ დგას. ორი დიდი, ჩვეულებრივი ზომის, და ორი კიდევ პატარა, უსაშველოდ პატარა და უსაშველოდ მძიმე. პატარა ანგელოზები არიან შიგნით. ბიძის მკერდზე მიხუტებულები რომ ამოუყვანიათ მაშველებს...

„ლედნიკებთან“ ჩემ შვილზე ოდნავ უფროსი, ან, ჩემი პატარა ძმისხელა, სიცოცხლე მისჯილი ბიჭი დგას და არ იცის რა ხდება. ვერ აცნობიერებს, რა და რატო მოხდა. რატომაა სავსე ოთახი „ლედნიკებით“. და, ღმერთო, კიდევ ერთი „ლედნიკიც“ ყოფილიყოო აქ, ამათთან ერთად, გულში ნატრობს - განა რა გიღირდაო ღმერთო კიდევ ერთი „ლედნიკი“!...

გუშინ იმედი - ღმერთო ცოცხალი ამოაყვანინე ყველანი მაშველებს! - ნელ-ნელა კვდებოდა. ღმერთო, სხვები მაინც ყველა ცოცხალი ამოაყვანინე!... ამის შემდეგ მაინც ამოიყვანონ ყველანი ცოცხლები!... ეს იმედიც მოკვდა. ცხრამდე ავიდა მკვდარი იმედები.
ზეგ დილით კუბოებს მიიტანენ იმ სახლებში. ზოგან ერთს, იმათთან ორს, აქ კი, ოთხს მიიტანენ ერთად. ორს დიდს, დიდი ადამიანის ზომისას და ორს პატარას, პატარა ანგელოზებისთვის.
სიცოცხლე მისჯილ ჩემი პატარა ძმა ისევ არაფრის გაგებაში არ იქნება. ისევ ვერაფერს ვერ იგრძნობს. თუ მაინცდამაინც, გაკვირვებას, ალბათ და მხოლოდ... გუშინწინ შვილებს ეხვეოდა, გუშიწინ ულამაზეს ცოლს ეხვეოდა და გულში ამაყობდა - აბა, ვინ მჯობიხართ? ვისა გაქვთ ამხელა განძი და ამდენი სიყვარულიო? დღეს კი, ალბათ, ერთი აზრი თუ გაუვლის, ან, შურისმაგვარი გრძნობა თუ გაუელვებს - შენ ჩემზე უფრო ბედნიერი ყოფილხარ, ამათი სიკვდილი არ გინახავსო...

რა გითხრა შვილო და ძმაო?! ვერც შენ გეუბნები სამძიმარს. იმას კი, რაც გუშინ ვიფიქრე, გეტყვი - მართლა მომინდა, უცებ გამსკდომოდა გული.მერე რა, თუ, როგორც ამბობენ, ინფარქტით დაღუპულებს მოღუშული და ჩაშავებული სახეები აქვთო... დიდი რამე!მე ჩემი წილი ვიცინე, ჩემი წილი ვიტკინე კიდეც და ჩემი წილი სიხარულიც მივიღე. რომ იცოდე რა სიამოვნებით გავუცვლიდი ცხრავეს ადგილს! რომ იცოდე, რა ბედნიერი ვიქნებოდი.“ - წერს სოლომონ ნერგაძე.

ესეც საინტერესოა:

გაიცანით, იტალიაში მოღვაწე ქართველი მეცნიერი, სოლომონ ნერგაძე

„გამოაქვეყნეთ, როცა აღარ ვიქნები“ - იტალიაში მოღვაწე ქართველი მეცნიერის წერილი საზოგადოებას